HOŁD RUSKI
– POLSKA ZDOBYWA ROSJE
29 października 1611 car Rosji Wasyl IV złożył hołd – polskiemu królowi Zygmuntowi III Wazie. Hołd ruski to jeden z wielu chwalebnych wydarzeń w historii Polski.
O powyższym wydarzeniu dobrze pamiętają władze Rosji - od 2004 Rosjanie obchodzą Dzień Jedności Narodowej upamiętniający pokonanie w 1612 Polaków na Kremlu – którzy pod wodzą hetmana Żółkiewskiego wkroczyli do Moskwy.
Dzień Jedności Narodowej, ros. День народного единства – rosyjskie święto państwowe obchodzone 4 listopada, upamiętniające rocznicę zdobycia w 1612 Kremla moskiewskiego – opanowanego przez Polaków, przez powstańców ludowych: Dymitra Pożarskiego i Kuźmy Minina. Święto to zastąpiło przypadającą 7 listopada rocznicę wybuchu rewolucji październikowej. Zmiany nazwy i okazji świętowanego Rosyjskiego Dnia Niepodległości dokonano 12 grudnia 2004. W 2011 prezydent FR Miedwiediew porównał pokonanie Polaków w Moskwie, do pokonania Niemców w czasie II Wojny Światowej. Wydarzenia w Rosji z przełomu XVI-XVII w. wiążą się z tzw. Wielką Smutą (ros. Смутное время) – okres kryzysu Carstwa Rosyjskiego w latach 1598-1613, wywołany uzurpacją tronu carskiego, połączoną z interwencją wojsk polskich i szwedzkich.
Okoliczności
Genialny dowódca wojsk polskich hetman Stanisław Żółkiewski po zwycięskiej wojnie z Rosją i zdobyciu Moskwy, wziął do niewoli m.in. cara Rosji Wasyla IV, dowódcę armii rosyjskiej wielkiego kniazia Dymitra oraz następcę moskiewskiego tronu wielkiego księcia Iwana.
29 października 1611 po triumfalnym przywitaniu hetmana i jego wojsk w Warszawie pojmanych władców Rosji wprowadzono do Zamku Królewskiego na Salę Senatorską. Tam w obecności zebranych posłów i senatorów, oficjeli, triumfującej Rzeczypospolitej oraz króla Zygmunta III Wazy na kolanach władcy Rosji carskiej przyrzekli polskiemu monarsze posłuszeństwo.
Stanisław Żółkiewski przedstawia królowi Zygmuntowi III
i królewiczowi Władysławowi na sejmie 1611 pojmanych carów
(sztych Tomasza Makowskiego wg Tomasza Dolabelli)
Okoliczności – szczegóły wydarzenia
W 1611 car Wasyl IV złożył hołd Zygmuntowi III Wazie. 29 października 1611 hetman Stanisław Żółkiewski powrócił triumfalnie do Warszawy z wojny moskiewskiej. W orszaku przejeżdżającym przez miasto był wzięty do niewoli car Wasyl IV Szujski, który na Zamku Królewskim ukorzył się przed królem Polski, Zygmuntem III Wazą.
„Około godziny dziesiątej ukazał się oddział odświętnie ubranej jazdy, asystujący senatorom i hetmanowi, który jechał we wspaniałej karocy, zaprzężonej w sześć białych koni. Za nim, w następnym pojeździe ciągnionym również przez sześć rumaków, siedzieli trzej dostojni jeńcy hetmana: car Wasyl Szujski i jego bracia: Dymitr, nieszczęsny wódz spod Kłuszyna, oraz Iwan. Za rodziną carską jechał następny oddział jazdy, kończący paradę. Tłum mieszczan i szlachty wiwatował na cześć zwycięzcy, biły dzwony, strzelały rusznice i muszkiety" – pisał Leszek Podhorodecki (L. Podhorodecki, „Sławni hetmani Rzeczypospolitej”, Warszawa 1994).
29 października 1611 podczas trwania obrad sejmu, miał miejsce triumfalny przejazd Stanisława Żółkiewskiego przez ulice Warszawy. Traktem królewskim wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia powozami jechali: car Wasyl Szujski oraz jego dwaj bracia, Iwan i Dymitr; dowódca obrony twierdzy Smoleńsk – Michaił Szein, arcybiskup smoleński Siergiej, patriarcha Filaret oraz Katarzyna Grigoriewna, żona Dymitra.
Stanisław Żółkiewski przedstawia królowi Zygmuntowi III
i królewiczowi Władysławowi na sejmie 1611 pojmanych carów
(kopia wg Tomasza Dolabelli z kolekcji w zamku w Podhorcach)
Od początku panowania Zygmunta III Wazy (1587-1632) Rzeczpospolita przejawiała szczególne zainteresowanie ziemiami rosyjskimi. Zostało ono spotęgowane po podpisaniu przez Królestwo Szwecji i Carstwo Rosyjskie traktatu sojuszniczego w Wyborgu w 1609.
„Sprzymierzone Moskwa i Szwecja stawały się dużą potęgą, która mogła nie tylko pokonać drugiego Samozwańca (tzw. Łżedymitra - pretendenta do tronu podającego się za cudownie ocalonego Dymitra I Samozwańca, który został zamordowany w 1606), ale i poważnie zagrozić Rzeczypospolitej. Zygmunt obawiał się też wzmocnienia Szwecji oraz osadzenia na Kremlu kandydata szwedzkiego” – pisał Andrzej Adam Majewski (A. A. Majewski, „Moskwa 1617-1618”, Warszawa 2006).
Dymitr Samozwaniec I przysięga Zygmuntowi III Wazie
wprowadzenie katolicyzmu w Rosji
Interwencja zbrojna wojsk polskich w Rosji rozpoczęła się od oblężenia twierdzy smoleńskiej we wrześniu 1609. W lutym 1610 po przybyciu pod Smoleńsk poselstwa bojarów, obie strony konfliktu zawarły rozejm. Przewidywał on wstąpienie na tron moskiewski syna Zygmunta III, królewicza Władysława.
4 lipca 1610 wojska polskie dowodzone przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego rozbiły pod Kłuszynem armię kniazia Dymitra Iwanowicza Szujskiego, zdążającą na odsiecz Smoleńskowi. Zwycięstwo w bitwie otworzyło Polakom drogę do Moskwy. 27 sierpnia 1609 Żółkiewski zawarł z bojarami nowe porozumienie, które przewidywało przejście królewicza Władysława na prawosławie (czemu przeciwny był Zygmunt III, zwolennik katolicyzmu, żądający korony carskiej dla siebie). 12 września – w wyniku zawartej umowy z bojarami – wojska polskie wkroczyły do Moskwy.
Oblężenie Smoleńska przez wojska polskie 1609-1611
„Moskiewska stolica spłonęła z wielkim krwie rozlaniem i nieoszacowaną szkodą” – pisał hetman Żółkiewski (S. Żółkiewski, „Początek i progres wojny moskiewskiej”, Kraków 2009).
Po przybyciu na Kreml Żółkiewski wziął do niewoli cara Wasyla IV Szujskiego.
Oblężenie wojsk polskich trwało 1,5 roku
Z 12 na 13 czerwca 1611 – po ponad półtorarocznym oblężeniu - wojsko polskie dowodzone przez Zygmunta III zdobyło twierdzę smoleńską. Po 97 latach miasto powróciło w granice Rzeczypospolitej. Na specjalnym medalu wydanym z okazji zdobycia Smoleńska wybito łacińskie słowa, które w tłumaczeniu na polski brzmią: „Zwyciężone, wolność odzyskuję”.
Leszek Podhorodecki: „Około godziny dziesiątej ukazał się oddział odświętnie ubranej jazdy, asystujący senatorom i hetmanowi, który jechał we wspaniałej karocy, zaprzężonej w sześć białych koni. Za nim, w następnym pojeździe ciągnionym również przez sześć rumaków, siedzieli trzej dostojni jeńcy hetmana (...) za rodziną carską jechał następny oddział jazdy, kończący paradę. Tłum mieszczan i szlachty wiwatował na cześć zwycięzcy, biły dzwony, strzelały rusznice i muszkiety"
Obrona Ławry Troicko-Siergijewskiej przed wojskami polskimi
Po zdobyciu Smoleńska król podjął decyzję o zaprzestaniu działań zbrojnych przeciwko wojskom moskiewskim oblegającym polski garnizon na Kremlu (liczący ok. 3-4 tys. zbrojnych dowodzonych przez Mikołaja Strusia, który ostatecznie skapitulował 7 listopada 1612) i przyjeździe na zbliżający się sejm, co - według Juliana Ursyna Niemcewicza - było ogromnym błędem.
„Raz wszedłszy do tej stolicy (Moskwy), mógł Zygmunt zwołać bojarów, uspokoić, rozrządzić wszystko podług swej woli, osadzić na końcu własnym żołnierzem (...). Burzliwe nawet wojska o zaległy żołd wołania tym jednym sposobem uciszyć się mogły. Któż bowiem zabronił Zygmuntowi otworzyć dawne skarby carskie i z nich rycerstwu zaległości zapłacić?” (J. U. Niemcewicz, „Dzieje panowania Zygmunta III”, Kraków 1860).
Obradujący od 26 września do 9 listopada 1611 w Warszawie Sejm rozpatrywał sprawy związane z wojną polsko-moskiewską.
„Tak omamieni tymi tryumfami Polacy, że niczym nie traktowali na seymie, tylo iako Moskwe zawoiowaną na prowincie podzielic, a o zwiozku woyskowym y o ruinach przez niego Rzeczypospolitey nicht wzmianki żadney nieczynił” – relacjonował anonimowy uczestnik obrad sejmowych („Pamiętniki do panowania Zygmunta III Wazy, Władysława IV i Jana Kazimierza”, opr. K. W. Woycicki, Warszawa 1846).
Carowie ruscy wprowadzeni przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego
na sejm warszawski przed oblicze króla polskiego Zygmunta III
(Jan Matejko, 1853)
29 października 1611 podczas trwania obrad sejmu, miał miejsce triumfalny przejazd Stanisława Żółkiewskiego przez ulice Warszawy. Traktem królewskim wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia powozami jechali: car Wasyl Szujski oraz jego dwaj bracia, Iwan i Dymitr; dowódca obrony twierdzy Smoleńsk – Michaił Szein, arcybiskup smoleński Siergiej, patriarcha Moskwy Filaret oraz Katarzyna Grigoriewna, żona Dymitra.
Po przybyciu na Zamek Królewski Żółkiewski zaprowadził cara i jego braci przed oblicze Zygmunta III znajdującego się w otoczeniu posłów i senatorów. W sali senatorskiej Zamku Królewskiego hetman wygłosił mowę, w której m.in. scharakteryzował okres panowania Szujskiego (1606-1610). Z podziwem wypowiadał się na temat świetności Moskwy, piętnując jednocześnie cara za sposób, w jaki doszedł do władzy (w wyniku spisku przeprowadzonego na życie Dymitra Samozwańca I).
W imieniu króla przemawiał kanclerz koronny, Feliks Kryski, który „długo rozwodził się w pięknych słowach nad zasługami hetmana, nie kryjąc przy tym zaborczych planów króla wobec Rosji” (L. Podhorodecki, „Sławni hetmani Rzeczypospolitej”, Warszawa 1994).
Carowie ruscy na sejmie warszawskim
(szkic do obrazu, Jan Matejko)
Jeńcy – władcy Rosji carskiej oddali czołobitny hołd siedzącemu na tronie Zygmuntowi III, pochylając się nisko, klękając oraz całując królewską dłoń. Rosjanie przysięgli posłuszeństwo polskiemu władcy oraz potwierdzili nienaruszalność granicy.
Wydarzenie to zostało uwiecznione na kilku obrazach. Nadworny malarz Zygmunta III, Tommaso Dolabella, namalował sceny zdobycia Smoleńska oraz przyjęcia Szujskich w Sali Senatu. Z kolei Jan Matejko jest autorem obrazu „Carowie Szujscy na sejmie warszawskim”.
Złożenie hołdu Zygmuntowi III zostało także odnotowane na inskrypcji umieszczonej na kolumnie Zygmunta III, wzniesionej w Warszawie w latach 1643-1644. Fragment łacińskiego napisu na tablicy od strony zachodniej po przetłumaczeniu brzmi: „wziął do niewoli wodzów moskiewskich, stolicę i ziemie moskiewskie zdobył, wojska rozgromił, odzyskał Smoleńsk”.
Zdetronizowany car wraz z braćmi i bratową zamieszkał w Warszawie, skąd – po pożarze gmachu, w którym mieszkali – przeniesiono ich do podstołecznego Gostynina.
Wasyl IV były car Rosji zmarł w Gostyninie 22 września 1612. W niespełna tydzień po jego śmierci zmarli także jego brat, Dymitr wraz z żoną, Katarzyną. Najbardziej prawdopodobnym powodem ich śmierci była zakaźna choroba, choć nagły zgon trzech członków rodziny carskiej zbudził podejrzenia, że padli oni ofiarami otrucia.
Kuźma Minicz Minin i Dymitr Pożarski (książę z rodu Rurykowiczów)
Dymitr Pożarski 29 marca 1611 stanął na czele powstania przeciwko polskim załogom okupującym Moskwę. 30 marca 1611 niespodziewanie zaatakowany przez śmiały wypad husarii pod dowództwem rotmistrza Samuela Dunikowskiego, został ciężko ranny.
Jesienią 1611 stanął na czele sformowanej w Niżnym Nowogrodzie armii powstańczej Kuźmy Minina. Przez pół roku oblegał polską załogę Jarosławla.
We wrześniu 1612 w dwudniowej bitwie na przedpolach Moskwy przeszkodził odsieczy wojsk polsko-litewskich hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, które próbowały dostarczyć żywność polskiej załodze obleganego Kremla.
Pożarski w uznaniu zasług został mianowany bojarem. W 1615 przeprowadził działania zaczepne przeciwko lisowczykom. W grudniu 1617 został pobity pod Kaługą przez lisowczyków pułkownika Stanisława Czaplińskiego. W 1618 jego oddział został kompletnie rozbity przez wojska polskie pod wodzą królewicza Władysława atakujące Moskwę. W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1632-1634 przydzielony do mniej ważnych działań militarnych wojsk rosyjskich.
Królewicz Władysław Waza wybrany przez bojarów carem Wszechrusi
jako Władysław Zygmuntowicz
Pospolite ruszenie pod dowództwem Pożarskiego stoczyło w dniach 1 września i 3 września 1612 bitwę pod Moskwą, nie dopuszczając oddziałów hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza z odsieczą dla polskiej załogi Kremla. W rezultacie czego polski garnizon skapitulował 7 listopada 1612.
Źródła:
Waldemar Kowalski (PAP)
wmk/ hes/
www.dzieje.pl
Hołd ruski
Hołd ruski przebywającego w polskiej niewoli zdetronizowanego cara Rosji Wasyla IV i jego braci: Dymitra (dowódcy sił rosyjsko-szwedzkich w bitwie pod Kłuszynem) i Iwana (zwanego ros. Pugowką, pol. "guzik"), złożone królowi Polski Zygmuntowi III Wazie i królewiczowi Władysławowi – ówczesnemu carowi Rosji w dn. 29 października 1611 w sali senatu Zamku Królewskiego w Warszawie, w relacji z XVII w. był aktem tak sławnym, wielkim i nigdy w Polsce niewidzianym.
Hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski odbył wjazd tryumfalny przez Krakowskie Przedmieście na Zamek Królewski, wiodąc ze sobą uwięzionych: cara rosyjskiego Wasyla IV Szujskiego, jego braci: Dymitra Szujskiego z żoną - wielką księżną Jekatieriną Grigoriewną, córką Grigorija Maluty Skuratowa i Iwana Pugowkę Szujskiego, Michaiła Szeina, patriarchę moskiewskiego i całej Rusi Filareta.
Żółkiewski przedstawił ich Senatowi, podnosząc w swej przemowie zmienność szczęścia. Przed Zygmuntem III na tronie car Wasyl IV dotknął ziemi prawą ręką i ją ucałował, wódz wojsk moskiewskich Dymitr Szujski bił czołem o ziemię, a car Rosji Iwan IV uczynił to trzykrotnie.
Geneza
Styl polityki wewnętrznej i zewnętrznej prowadzonej przez Iwana Groźnego doprowadził do kryzysu w Carstwie Rosyjskim, a ponadto rychła śmierć jego następców zakończyła panowanie dynastii Rurykowiczów. Zygmunt III Waza widział w tym otwartą drogę do zawarcia unii personalnej z Moskwą, a przez takie wzmocnienie swych sił chciał ubiegać się również o koronę szwedzką. Działania króla były wspierane przez papieża Klemensa VIII, liczącego na przejęcie wpływów nad Rosyjską Cerkwią Prawosławną. Gdy rokowania okazały się bezskuteczne, w 1604 Polacy przeprowadzili akcję zbrojną i zajęli Moskwę, wprowadzając na tron moskiewski rzekomego prawowitego następcę - Dymitra Samozwańca.
W 1606 w Moskwie wybuchło powstanie antypolskie, na czele którego stanął Wasyl Szujski. Po zabiciu lojalnego wobec Polaków Dymitra Szujski został wybrany carem, a w 1608 zawarł z królem Polski rozejm. Obawiając się jednak kolejnych interwencji zbrojnych, a także nie mając pełnego poparcia wśród poddanych, zawarł ze Szwecją pakt sojuszniczy. To wydarzenie szlachta potraktowała jako zerwanie rozejmu i widziała w nim pretekst do kolejnej wyprawy na Moskwę.
Zbroja polskiego kawalerzysty XVI-XVII w.
Do decydującego starcia doszło w czasie bitwy pod Kłuszynem (4 lipca 1610), w której armia rosyjska została rozbita przez wojska polskie dowodzone przez Stanisława Żółkiewskiego. Przegrany car został 17 lipca 1610 zdetronizowany przez rozżalonych bojarów i rozpoczęły się rokowania ze stacjonującym pod Moskwą Żółkiewskim, w wyniku których tron carów miał objąć polski królewicz Władyław. W nocy z 20 na 21 września 1610 oddziały Żółkiewskiego weszły do Moskwy. 8 października 1610 wojska polskie zajęły Kreml, aresztując zdetronizowanego cara Wasyla Szujskiego i jego braci oraz Jekatierinę Grigoriewnę, żonę Dymitra Szujskiego. Natychmiast Wasyl Szujski uznał prawa królewicza Władysława Wazy do tronu rosyjskiego. Dowódcą wojsk polskich na Kremlu moskiewskim został Aleksander Korwin Gosiewski.
Pancerz rosyjski - początek XVII w.
Rok później 29 października 1611 hetman Żółkiewski w uroczystym orszaku wkroczył ze swoim wojskiem do Warszawy wioząc ze sobą Wasyla Szujskiego oraz jego braci Dymitra i Iwana, którzy w obecności szlachty i senatu złożyli królowi Zygmuntowi III Wazie przysięgę wierności.
Zabytki i ikonografia związane z hołdem
Miejsce hołdu dziś (do 2011) nie jest bezpośrednio upamiętnione ani bezpośrednio na Zamku Królewskim w Warszawie, ani na terenie Warszawy - obiekty związane z hołdem i pobytem Szujskich były konsekwentnie usuwane i niszczone w imię rosyjskiej racji stanu.
Ikonografia
Dwa wielkie obrazy Tomasza Dolabelli Złożenie hołdu Zygmuntowi III przez carów Szujskich i Zdobycie Smoleńska zostały zrabowane przez wojska rosyjskie w 1707, gdy na Zamku Królewskim w Warszawie przebywał car Piotr I. Według innej wersji obrazy (plafony z sali senatu) te podarował król August II na usilne carskie prośby w 1716 - carowi Piotrowi I - dziś uważa się je za zaginione. Jeden z zaginionych obrazów Tomasza Dolabelli Złożenie hołdu Zygmuntowi III przez carów Szujskich znany jest ze sztychu Tomasza Makowskiego i kopii lub innego ujęcia hołdu Szujskich na obrazie pochodzącym z kolekcji w zamku w Podhorcach.
Hołd carów Szujskich stał się tematem obrazu Jana Kantego Szwedkowskiego oraz dwóch obrazów Jana Matejki - młodzieńczego z 1853 i szkicu do nienamalowanego obrazu.
Kaplica Moskiewska - grobowiec carów Szujskich
Nie przetrwała do naszych czasów Kaplica Moskiewska - grobowiec - mauzoleum zmarłych w niewoli carów Szujskich.
Tekst napisu z tablicy fundacji króla Zygmunta III Wazy istniejącej w latach 1620 - ok. 1768 nad wejściem do Kaplicy Moskiewskiej:
Tłumaczenie z łacińskiego na polski:
Jezusowi Chrystusowi Synowi Bożemu, Królowi Królów, Bogu zastępów, Chwała. Zygmunt Trzeci Król Polski i Szwecji zwyciężywszy wojska moskiewskie pod Kłuszynem, przyjął kapitulację stołecznej Moskwy, przywracając Smoleńsk Rzeczypospolitej. Wasyl Szujski, Wielki Książę Moskiewski, i jego brat Dymitr, dowódca, ujęci prawem wojennym i przyjęci. Mieszkając pod strażą w Zamku Gostynińskim, tamże dokonali żywota, pomny na los ludzki, składa tu ich szczątki. I choć ci wrogowie bezprawnie władali i bezprawnie berła dzierżyli, nie zostali pozbawieni pogrzebu. Na tym wzniesionym pomniku dla powszechnej pamięci potomnych rozkazuje umieścić swoje imię. Roku [Pańskiego] od narodzenia z Dziewicy 1620. Królowania Naszego w Polsce 33. w Szwecji 26.
Jedynym pośrednim upamiętnieniem sukcesów króla Zygmunta III jest zachodnia tablica z tekstem po łacinie znajdująca się na kolumnie Zygmunta
Tłumaczenie z łacińskiego na polski,
tekst napisu z zachodniej tablicy na Kolumnie Zygmunta:
Zygmunt III z mocy wolnej elekcji król Polski, z tytułu dziedziczenia, następstwa i prawa – król Szwecji, w umiłowaniu pokoju i w sławie pierwszy pomiędzy królami, w wojnie i zwycięstwach nie ustępujący nikomu, WZIĄŁ DO NIEWOLI WODZÓW [MOSKIEWSKICH], STOLICĘ I ZIEMIE MOSKIEWSKIE ZDOBYŁ, WOJSKA ROZGROMIŁ, ODZYSKAŁ SMOLEŃSK, złamał pod Chocimiem potęgę Turcji, panował przez czterdzieści cztery lata, w szeregu czterdziesty czwarty król, dorównał w chwale wszystkim i przyjął ją [chwałę] całą.
Pretekst żądań władców Rosji względem królów Polski
Ikonografia hołdu Szujskich, opisy tego wydarzenia oraz Kaplica Moskiewska były pretekstem szeregu żądań wysuwanych przez kolejnych przedstawicieli dynastii Romanowów do władców Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w.
Car Wasyl IV Szujski, przebywał w polskiej niewoli po swojej detronizacji 17 lipca 1610, w tym czasie carem Moskwy i Wszechrusi był królewicz Władysław IV Waza. Mimo to, Kaplica Moskiewska i inne przedmioty, dokumentujące pobyt w Rzeczpospolitej cara Wasyla IV Szujskiego i jego rodziny stanowiły "sól w oku" późniejszych władców dynastii Romanowów. W czasach cara Michała I Romanowa strona moskiewska podjęła negocjacje w celu odzyskania zwłok cara Wasyla IV Szujskiego i jego rodziny. Po pokoju w Polanowie ciała cara, brata i księżnej Jekateriny wydano Rosji w 1635. W 1647 od cara Aleksego I Romanowa wpłynęła prośba strony moskiewskiej, aby zburzyć Kaplicę Moskiewską, lecz król Władysław IV odmówił, przekazując, że może zwrócić tablicę nagrobną. Kolejne żądania dotyczyły opisów polskiego tryumfu. Ktokolwiek opisywał hołd cara Szujskiego w sejmie Rzeczypospolitej mógł się spodziewać, że poseł moskiewski zażąda spalenia dzieła i głowy piszącego, jako zadośćuczynienie zniewagi carskiego majestatu.
Władysław IV Waza przyjmuje kapitulację wojsk rosyjskich
pod Smoleńskiem 1634
W 1678 za panowania króla Jana III Sobieskiego wpłynęła prośba cara Fiodora Romanowa o wydanie dwóch obrazów Tomasza Dolabelli z Zamku Królewskiego przedstawiających hołd cara Wasyla Szujskiego z braćmi: Dymitrem i Iwanem zwanym ros. Pugowką (pol. guzik) przed królem Zygmuntem III Wazą, jako znieważających majestat carski. Prośbom tym uległ i obrazy te, które uważa się dziś za zaginione, przekazał carowi Piotrowi I król August II Mocny.
W okresie między latami 1764-1768, z polecenia ambasadora rosyjskiego Nikołaja Repnina wydobyto i zniszczono zachowaną tablicę z Kaplicy Moskiewskiej fundacji króla Zygmunta III Wazy.
Pałac Staszica w Warszawie po przebudowie w stylu bizantyjsko-ruskim,
ul.Krakowskie Przedmieście (późniejszy budynek PAN) 1890 - 1900.
Obecnie oczywiście przebudowany - styl architektoniczny: klasycyzm.
W latach 1892-1895, w czasach zaboru rosyjskiego, z inicjatywy Aleksandra Apuchtina przebudowano Pałac Staszica w stylu bizantyjsko-ruskim wg projektu rosyjskiego architekta Władymira Pokrowskiego oraz utworzono w budynku pałacu cerkiew św. Tatiany Rzymianki celem zniszczenia architektury Corazziego oraz aby "...na zawsze pogrzebać w pamięci Polaków wspomnienia o poprzednim polskim gmachu, myślą i wysiłkiem Staszica wzniesionym..." - pretekstem było rzekome istnienie w tym miejscu Kaplicy Moskiewskiej z grobowcem cara Wasyla Szujskiego.
W 1954 w czasach PRL rozebrano rotundę z XVII w. przy ul. Świętokrzyskiej 1 z powodu uznania jej przed 1939 za pozostałości Kaplicy Moskiewskiej.
Bibliografia
1. Jan K. Ostrowski, Jerzy T. Petrus: Podhorce. Dzieje wnętrz pałacowych i galerii obrazów.. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2001, s. 400. Cytat: il. 292 Stanisław Żółkiewski przedstawia królowi Zygmuntowi III i królewiczowi Władysławowi na sejmie 1611 r. pojmanych carów Szujskich, kopia wg Tomasza Dolabelli (?) kat. A.94. (pol.)
8. Za spotkaniem się [króla] Augusta II z [carem] Piotrem [I] Alexiewiczem w Warszawie, Car naparł się tych obrazów a August odmówić nie umiał, iest wielce do podobieństwa, że malowania te zniszczone zostały (pisownia oryginalna ) przypis s. 14 [w:] Julian Ursyn Niemcewicz: Dzieje panowania Zygmunta III tom III (pol.). Wrocław, 1822. [dostęp 19 maja 2009]. s. 460.
10. Hołd carów Szujskich mal. Jan Kanty Szwedkowski, s. 106 [w:] Janusz Wałek: Dzieje Polski w malarstwie i poezji. Warszawa: Interpress, 1987, s. 311.
14. Zbigniew Skrok. "Opowieść o kaplicy zwanej Moskiewską". „Spotkania z Zabytkami”. Grudzień. 12 (142), 1998. Warszawa.
16. zob. miedzioryt Tomasza Makowskiego według nie zachowanego obrazu: Tomasz Dolabella "Car Wasyl IV Szujski wraz z braćmi przed Sejmem w Warszawie 29 października 1611"
19. Stefan Świetliczko. "Kaplica Moskiewska, ul. Świętokrzyska 1". „Focus Historia”. 7-8, 2010. Warszawa.
21. Julian Ursyn Niemcewicz: Dzieje panowania Zygmunta III. 1836.
22. Janusz Byliński: Sejm z roku 1611. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970, s. 246.
25. Andrzej Chojnowski, Halina Manikowska: Historia. Warszawa: 1995, s. 189-190, seria: Vademecum maturzysty.
26. Adam Węgłowski: Hołd ruski (pol.). Tygodnik Powszechny, 20-09-2011. [dostęp 2011-10-22].
Rosyjskie święto państwowe Dzień Jedności Narodowej.
Święto ustanowione w 2004 roku przez prezydenta Władimira Putina ma zastąpić obchody rocznicy Wybuchu Wielkiej Rewolucji Październikowej. Historycznym pretekstem do obchodzenia Dnia Jedności są wydarzenia z 1612 roku. Wtedy pospolite ruszenie wypędziło z Kremla polską załogę, kończąc tym samym okres Smuty i wojny domowej.
Po 400 latach od tamtych wydarzeń przeciętni Rosjanie z sympatią odnoszą się do Polaków. W ich ocenie wszelkie nieporozumienia prowokowane są przez polityków. W trakcie zaplanowanych na dziś uroczystości i demonstracji więcej będzie się mówiło o potrzebie jedności wszystkich narodów zamieszkujących Rosję, niż o wrogich chorągwiach, które cztery wieki temu zajmowały Kreml.
7 listopada 1612 r., po dwóch latach obecności w stolicy państwa carów, skapitulował nękany głodem i oblegany przez rosyjskie pospolite ruszenie polski garnizon Kremla.
Rok 1612 na trwałe osadził się w świadomości historycznej naszych wschodnich sąsiadów. Należy on bez wątpienia do tych paru wydarzeń, wspominanych w niemal wszystkich zarysach dziejów Rosji, na równi z 1812 r., rewolucją październikową i Wielką Wojną Ojczyźnianą z lat 1941-1945. Były zresztą krwawe rządy Polaków w Moskwie, sprawowane w latach 1610-1612, traktowane jako historyczne usprawiedliwienie późniejszej rzezi Pragi i zdobycia Warszawy przez Suworowa w 1794 r. – tłumaczył Janusz Tazbir. ("Polacy na Kremlu i inne historyje").
Od początku panowania Zygmunta III Wazy (1587-1632) Rzeczpospolita przejawiała szczególne zainteresowanie ziemiami rosyjskimi. Korzystając z faktu, że państwo carów od 1598 r. pogrążone było w zamęcie wewnętrznym nazywanym Wielką Smutą, polski władca zamierzał podjąć działania o odzyskanie dawnych ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Aby zdobyć wpływy w Moskwie, po śmierci cara Borysa Godunowa w 1605 r. Zygmunt III skutecznie wspierał Dymitra I Samozwańca - podającego się za cudownie ocalałego syna Iwana IV Groźnego - w jego dążeniach do objęcia władzy carskiej.
W 1606 r. w wyniku sprzysiężenia książąt i bojarów car Dymitr został zamordowany. Wraz z nim życie straciło ok. 500 Polaków, którzy kilka dni wcześniej uczestniczyli w ślubie władcy z Maryną Mniszchówną. Spiskowcy uwięzili także przybyłych wcześniej do Moskwy posłów polskiego króla. Władzę objął Wasyl Szujski, główny inspirator spisku na życie Dymitra.
Wstąpienie na tron niechętnego Polakom Szujskiego zapowiadało podjęcie przez Zygmunta III bardziej zdecydowanej polityki wobec Carstwa Rosyjskiego. Od 1607 r. Szujski musiał zmagać się z nowym pretendentem do tronu – Dymitrem II Samozwańcem, nazywanym przez przeciwników Łżedymitrem. Walki między zwolennikami Dymitra II i Szujskiego dodatkowo zachęcały polskiego władcę do interwencji.
Inną przyczyną podjęcia decyzji o wyprawie moskiewskiej były trudności wewnętrzne, z jakimi od 1606 r. zmagała się Rzeczpospolita. W tym bowiem roku część szlachty zawiązała rokosz, na czele którego stanął marszałek wielki koronny Mikołaj Zebrzydowski. Jak wyjaśniał Tazbir, rokoszanie byli żądni łupów i przygód.
W 1609 r. Carstwo Rosyjskie i Królestwo Szwecji zawarły traktat sojuszniczy w Wyborgu. Wobec zbliżenia dwóch wrogich Polsce państw Zygmunt III postanowił zaatakować zbrojnie wschodniego sąsiada.
Interwencja zbrojna wojsk polskich rozpoczęła się od oblężenia twierdzy smoleńskiej we wrześniu 1609 r. W lutym 1610 r., po przybyciu pod Smoleńsk poselstwa bojarów, obie strony konfliktu zawarły rozejm. Przewidywał on wstąpienie na tron moskiewski syna Zygmunta III, królewicza Władysława.
4 lipca 1610 r. wojska polskie dowodzone przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego rozbiły pod Kłuszynem armię kniazia Dymitra Iwanowicza Szujskiego, zdążającą na odsiecz Smoleńskowi. Zwycięstwo w bitwie otworzyło Polakom drogę do Moskwy.
Klęska pod Kłuszynem posłużyła przeciwnikom Szujskiego za wystarczający argument do detronizacji cara. 27 lipca 1610 r. pod naciskiem bojarów Szujski zrzekł się tronu. Władzę w państwie, do czasu wyboru kolejnego cara "z boskiego nadania", przejęła siedmioosobowa rada bojarska.
W międzyczasie Żółkiewski zawarł z bojarami nowe porozumienie, które przewidywało przejście królewicza Władysława na prawosławie. W wyniku zawartej umowy zdetronizowany car Szujski został uprowadzony w polską niewolę.
Pod koniec września 1610 r. Kreml i pobliski Kitajgród zostały obsadzone przez ok. czterotysięczny polski garnizon dowodzony przez Aleksandra Gosiewskiego (w 1612 r. komendantem garnizonu został Mikołaj Struś). Zadaniem wojsk polskich było utrzymanie spokoju w mieście do czasu przybycia i koronowania na cara królewicza Władysława.
Na jego przejście na prawosławie nie godził się jednak Zygmunt III – zdeklarowany katolik, który sam pragnął zostać carem. Postawa polskiego władcy była głównym bodźcem do zjednoczenia się wielu wrogich sobie moskiewskich ugrupowań politycznych na rzecz wyparcia z Kremla Polaków.
29 marca 1611 r., w obliczu podążającego na odsiecz Moskwie rosyjskiego pospolitego ruszenia, którym dowodzili wojewoda riazański Prokop Lapunow i ataman kozacki Iwan Zarudzki, wybuchło w Moskwie antypolskie powstanie. W reakcji na nie komendant Gosiewski rozkazał podpalić znaczną część zabudowań Moskwy. Decyzja ta kosztowała życie wielu cywilów.
Z 12 na 13 czerwca 1611 r. - po ponadpółtorarocznym oblężeniu - wojsko polskie dowodzone przez Zygmunta III zdobyło twierdzę smoleńską. Po 97 latach miasto powróciło w granice Rzeczypospolitej.
Po zdobyciu twierdzy smoleńskiej król podjął decyzję o zaprzestaniu działań zbrojnych przeciwko wojskom oblegającym polski garnizon w Moskwie i przyjeździe na zbliżający się sejm, co - według Juliana Ursyna Niemcewicza - było ogromnym błędem.
Obradujący od 26 września do 9 listopada 1611 r. w Warszawie Sejm rozpatrywał sprawy związane z wojną polsko-moskiewską.
Od sierpnia 1611 r. - kiedy to pod Moskwę podeszły pierwsze oddziały liczącego ok. 14 tys. ludzi pospolitego ruszenia zorganizowanego przez księcia Dymitra Pożarskiego, kupca Kuźmę Minina i dowódcę Kozaków dońskich Dymitra Trubeckiego - trwało regularne oblężenie polskiej załogi miasta. Garnizon został odcięty nie tylko od dostaw sprzętu i zaopatrzenia, ale przede wszystkich od żywności.
Józef Budziło, członek oblężonej polskiej załogi, autor "Historii Dymitra fałszywego" pisał, że w wyniku głodu dochodziło do aktów kanibalizmu.
Brak prowiantu i zaległości w wypłacie żołdu (część żołnierzy niezadowolonych z takiego stanu rzeczy zawiązała konfederację) wpływał na spadek żołnierskiej dyscypliny, był także powodem awanturnictwa i demoralizacji. Gdy jeden z żołnierzy dopuścił się świętokradztwa, strzelając pijany do prawosławnej ikony Matki Boskiej, komendant Gosiewski kazał odrąbać mu ręce i nogi, a następnie spalić żywcem.
We znaki Polakom dawał się także srogi rosyjski klimat. Szczególnie mroźna była zima 1611 r.
Jesienią 1612 r. na próżno do Moskwy próbował się przebić hetman Jak Karol Chodkiewicz. Najbliżej powodzenia był w dniach 1-3 września, kiedy to jego armia wydała bitwę wojskom Pożarskiego i Trubeckiego.
Zakończona porażką próba przerwania oblężenia polskiej załogi na Kremlu spowodowała, że 7 września Chodkiewicz i resztki jego armii odeszły spod murów Moskwy.
Nie zakłóciło to jednak przygotowań Zygmunta III do nowej wyprawy na odsiecz obleganej Moskwie. Sytuacja znajdujących się tam Polaków była jednak bardzo trudna – nieprzyjaciele co jakiś czas ponawiali szturmy na obwarowania, próbowali także m.in. podkopów.
Polski dowódca załogi Kremla prawdopodobnie już w październiku prowadził pertraktacje w sprawie przerwania działań zbrojnych. 1 listopada Polacy utracili na rzecz Kozaków Kitajgród, co sprawiło że ich położenie stało się tragiczne. W tej sytuacji Struś podjął decyzję o bezwarunkowej kapitulacji Kremla. Jej warunki ustalono 6 listopada. Umowa przewidywała, że w dniu następnym Polacy złożą broń.
7 listopada polska załoga Kremla poszła do moskiewskiej niewoli. Polacy musieli oddać wszystkie zrabowane z Moskwy kosztowności; wielu z nich – wbrew zawartemu porozumieniu - przypłaciło kapitulację życiem. Wielu członków polskiej załogi Kremla uwięziono. Dowódca garnizonu Struś został wypuszczony na wolność dopiero w 1619 r.
Gdy zdążający na odsiecz Polakom Zygmunt III dowiedział się o kapitulacji załogi Kremla, próbował pertraktować z Pożarskim, aby wymusić na nim zgodę na osadzenie na carskim tronie królewicza Władysława. Zabiegi te okazały się jednak bezskuteczne, w wyniku czego wojska królewskie zawróciły do Smoleńska.
3 marca 1613 r. carem wybrany został Michał Romanow, władca, który zapoczątkował ponadtrzystuletnie rządy dynastii Romanowów.
W latach 1617-1618 i 1632-1634 Rzeczpospolita prowadziła z Carstwem Rosyjskim kolejne działania zbrojne. Władysław Waza (król Polski od 1632 r.) aż do 1634 r. był tytularnym carem Rosji. Z praw do rosyjskiego tronu zrezygnował dopiero po pokoju w Polanowie zawartym w tym samym roku. Potwierdzono wówczas postanowienia rozejmu w Dywilinie z 1619 r., na mocy którego Rzeczpospolita uzyskiwała kosztem wschodniego sąsiada ziemie czernihowską, siewierską i smoleńską.
Prawa autorskie zamieszczonych na stronie materiałów (teksty, fotografie, grafiki i wszelkie inne) należą do ich właścicieli.
|
